In de Gemeentewet is opgenomen dat de begroting en het financieel meerjarenperspectief 'structureel en reëel in evenwicht' dienen te zijn. Hiermee wordt door de wetgever beoogd dat gemeenten structurele lasten moeten dekken met structurele baten. Om inzicht in de structurele en incidentele lasten en baten te geven, maakt het bovenstaande overzicht deel uit van de begroting.

De incidentele baten en lasten beïnvloeden het structureel en reëel begrotingsevenwicht. Pas na eliminatie van de incidentele baten en lasten ontstaat het structureel begrotingssaldo. De toezichthouders beoordelen jaarlijks of er sprake is van een structureel en reëel evenwicht in de begroting. Als de begroting niet structureel en reëel in evenwicht is, dan moet door de gemeente aannemelijk zijn gemaakt dat dit evenwicht uiterlijk in het laatste jaar van de meerjarenraming tot stand wordt gebracht.

Voor structurele baten en lasten geldt in het algemeen, dat zij tot nadere besluitvorming voor onbepaalde tijd opgenomen zijn. Met andere woorden, er is (nog) geen einddatum bekend. Dit laat onverlet, dat de hoogte van de structurele baten en lasten jaarlijks kan fluctueren. Van structurele baten en lasten is ook sprake indien de ramingen bijvoorbeeld om het jaar opgenomen zijn. Zolang deze posten maar periodiek terug blijven komen en er geen eindtijd bepaald is. Deze fluctuaties blijken uit de meerjarenraming. Ook door nieuw beleid of door bezuinigingen kan de hoogte van structurele lasten en baten worden beïnvloed.
Incidentele baten en lasten betreffen die posten die het begrotingssaldo incidenteel beïnvloeden. Het gaat om eenmalige zaken en om (meerjarige) projecten of subsidies als deze eveneens het karakter van tijdelijkheid c.q. eindig doel hebben.

Er zijn een aantal posten in de begroting en jaarrekening die een specifieke handelswijze kennen teneinde het structureel begrotingssaldo juist te bepalen. Hieronder zijn deze kort toegelicht:

• Bestemmingsreserve dekking kapitaallasten. In principe zijn alle toevoegingen en onttrekkingen aan reserves incidenteel van aard zijn. De bestemmingsreserve dekking kapitaallasten is hierop een uitzondering.
• Afwikkelingsverschillen voorgaande dienstjaren. Baten en lasten, inclusief afwikkelingsverschillen, die betrekking hebben op voorgaande dienstjaren beïnvloeden per definitie het betreffende begrotingsjaar waarin de baten en lasten verantwoord worden. Dergelijke baten en lasten vallen onder de incidentele baten en lasten.

• Onderuitputting (alleen bij jaarrekening). Het niet volledig benutten van een in de begroting opgenomen raming noemt men ook wel onderschrijding van de begroting. Veelal wordt dit veroorzaakt door onvoorziene omstandigheden. Bijvoorbeeld geraamde onderhoudswerkzaamheden (die niet ten laste van een onderhoudsvoorziening gebracht worden) kunnen door weersomstandigheden niet uitgevoerd worden. Ook salarislasten kunnen lager zijn door vacatures of doordat vacatures pas later ingevuld konden worden. Een investering die later opgeleverd wordt kan leiden tot lagere lasten, namelijk minder kapitaallasten dan (oorspronkelijk in de begroting) geraamd. Jaarlijkse afwijkingen bij de jaarrekening kunnen echter ook een structureel karakter hebben. Het is echter aan de gemeente om bij het opstellen van de begroting reëel te ramen.
• Structurele raming met een variërende omvang. Er zijn gemeenten die uit voorzichtigheid in de begroting jaarlijks een terugkerende (structureel en dus voor onbepaalde tijd) raming opnemen voor incidentele lasten wanneer de praktijk leert, dat die lasten toch ieder jaar gemaakt worden. Bijvoorbeeld het ramen van een vast bedrag (bijvoorbeeld 1% van de loonsom) om ziekteverzuim op te kunnen vangen, gratificaties, ambtsjubilea, schades, vandalisme en een jaarlijks budget voor het verstrekken van incidentele subsidies. Door jaarlijks in de begroting deze lasten te ramen is dit een uitzondering op de algemene regel ofwel nu is de aard van de begrotingspost bepalend en niet de aard van de last. Bij een dergelijke structurele raming voor incidentele lasten is dus sprake van structurele lasten.

Toelichting per programma

Programma 1 Bestuur

Lasten

• De geraamde incidentele kosten voor voormalig personeel bedragen in 2020 € 34.000.
• Het beschikbare budget voor Gewoon Goed bedraagt in 2020 € 175.000.
• Voortschrijdende ontwikkelingen op ICT gebied maken het noodzakelijk dat er wordt geïnvesteerd in ICT. Op de korte termijn betreft het op orde brengen van bestaande systemen en op de lange termijn kennis vergaren om in te kunnen springen op nieuwe ontwikkelingen zoals de Omgevingswet. Hiervoor wordt in 2020 € 200.000 en in 2021 € 100.000 incidenteel beschikbaar gesteld. Deze incidentele kosten zullen worden gedekt door te onttrekken aan de Algemene reserve.
• In 2020 en 2021 en 2022 wordt incidenteel € 300.000, € 200.000 en € 100.000 geraamd voor capaciteit t.b.v. inkoop (in plaats van verantwoorden op inhuur). Vanaf 2021 wordt de inhuur omgezet naar contractmanagers om de inkoopfunctie te onderhouden en verder te ontwikkelen.
• De overige incidentele kosten betreffen aanpassingen aan planmatig onderhoud van diverse gemeentelijke panden. Tegenover deze mutaties staan onttrekkingen uit de onderhoudsreserve Gemeentelijke Eigendommen.

Programma 2 Publiek, Veiligheid en Juridische Zaken

Lasten

• De budgetten voor integrale veiligheid (€ 375.000) waren tot en met 2020 vanuit het Programmaplan 2018 incidenteel beschikbaar gesteld. Vanaf 2021 zijn de budgetten structureel van aard (product 2.03).
• In 2018 zijn lokale (en regionale) ondermijningsbeelden gemaakt. Met het formuleren en vaststellen van lokale (en regionale) ondermijningsbeelden wordt bepaald of er aandachtsgebieden zijn in de gemeente Edam-Volendam en zo ja, wat er nodig is voor de aanpak en te komen tot een weerbare overheid en weerbare samenleving. Voor aanpak naar aanleiding van deze beelden is in 2020 incidenteel € 20.000 beschikbaar (product 2.03).
• De afdeling Veiligheid ziet voor de langere termijn kansen om opbrengsten te verhogen. Voorgesteld wordt dit jaar te onderzoeken of die ideeën kans van slagen hebben. De raad wordt gevraagd een budget van € 75.000 voor genoemde onderzoeken beschikbaar te stellen (product 2.03).

• De incidentele kosten op product 2.04 betreffen aanpassingen in planmatig onderhoud van de brandweerkazernes. Tegenover deze mutaties staan onttrekkingen uit de onderhoudsreserve Gemeentelijke Eigendommen.

• Om het thuisbezorgen van reisdocumenten te organiseren is in 2020 een incidenteel opstartbudget van € 2.000 benodigd (product 2.05).

Programma 3 Ruimtelijke Ontwikkeling

Lasten

• Met de ontwikkeling van de Economische Agenda is er een begin gemaakt met het opzetten van een Economisch Platform binnen onze gemeente. In de agenda is afgesproken om het Economisch Platform door te ontwikkelen. Hiervoor is in de jaren 2020 tot en 2021 € 35.000 geraamd (product 3.01).

• Om te kunnen anticiperen op landelijke en lokale ontwikkelingen is het noodzakelijk dat de gemeente naast een actueel beleidskader voor de detailhandel beschikt over een bedrijvigheidsvisie. Hiervoor is in 2020 een budget van € 30.000 beschikbaar gesteld (product 3.01).
• In 2018 is het gestart met het project om een historische scheepswerf te realiseren. Hiervoor is een kosten neutrale Businesscase opgesteld. Voor het projectteam is in 2020 en 2021 respectievelijk een voorbereidingsbudget van € 50.000 en € 40.000 benodigd (product 3.03).

• De overige incidentele kosten op product 3.03 betreffen aanpassingen in planmatig onderhoud van de monumenten. Tegenover deze mutaties staan onttrekkingen uit de onderhoudsreserve Gemeentelijke Eigendommen.

• Voor 2020 en 2021 is voor duurzaamheid/transformatie(product 3.04) € 31.000 beschikbaar gesteld. Om te kunnen voldoen aan eisen van uit het Klimaatakkoord 2018 is in 2019 een totaalbudget beschikbaar gesteld van € 93.000 voor 3 jaar.
• Voor de implementatie van de Omgevingswet (product 3.08) is budget geraamd voor 2020 en 2021 van respectievelijk € 350.000 en € 330.000. Gezien het meerjarige incidentele karakter van dit project en de omvang van het benodigde budget, worden deze budgetten gedekt uit de Algemene Reserve.
• Op grond van het BBV en de Notitie grondexploitatie dient, voor een juiste toerekening van baten en lasten aan een dienstjaar, te worden overgegaan tot tussentijdse winstneming. De geraamde kosten bedragen in 2020 € 4.372.000 en in 2021 € 3.332.000 en 2022 € -23.000 (product 3.10). De verwachting is dat in 2022 de Broeckgouw kan worden afgesloten.
• Beëindiging erfpachtverhouding Prins Machinefabriek BV: Voorzichtigheidshalve is hiervoor een afkoopsom geraamd van € 50.000 in 2022. In het geval dat duidelijkheid zou bestaan over de gemeentelijke plannen met deze ondergrond (Verkoop of herontwikkeling van deze locatie) dan zou de afkoopsom ad € 50.000 in 2022 kunnen worden bijgeschreven op de boekwaarde van de aankoop en vervalt de raming ten laste van het begrotingssaldo (product 3.11).

Baten

• Op grond van het BBV en de Notitie grondexploitatie dient, voor een juiste toerekening van baten en lasten aan een dienstjaar, te worden overgegaan tot tussentijdse winstneming. De geraamde opbrengsten bedragen: 2020: € 5.495.000, 2021: € 4.337.000 en 2023: € 601.000. De verwachting is dat in 2022 de Broeckgouw kan worden afgesloten.

Programma 4 Ruimtelijke Beheer

Lasten

• De ramingen op product 4.01 betreffen de mutaties op het achterstallig onderhoud wegen. Deze lasten worden gedekt uit de reserve Wegen.
• De ramingen op product 4.05 betreffen de mutaties op het achterstallig onderhoud bruggen.  Deze lasten worden gedekt uit de reserve Bruggen.
• De ramingen op product 4.07 betreffen de mutaties op het achterstallig onderhoud havens Deze lasten worden gedekt uit de reserve Havens.
• Voor 2020 wordt voor € 475.000 aan groenwerkzaamheden inbesteed bij de Stichting Werkplus. Er is voor circa € 400.000 structurele dekking in de begroting van de afdeling Openbare Werken hiervoor. Het overige deel bestaat uit incidenteel budget. In 2020 gedekt door een onttrekking aan de reserve Sociaal Domein (product 4.11).

Programma 5 Sociaal Domein / Samenleving

Lasten

• De gemeentelijke bijdrage aan de stichting Werkplus wordt in 2020 verhoogd met € 65.000 en met € 25.000 in 2021. Dekking uit Bestemde Reserve Sociaal Domein (product 5.05).
• De inschatting is dat de instroom in de bijstand in 2020 niet wijzigt ten opzichte van voorgaande jaren, maar dat de uitstroom hoger zal zijn dan in voorgaande jaren. Het budget is daarom in 2020 met € 300.000 en in 2021 incidenteel met € 100.000 verlaagd (product 5.07).
• Vanaf 2020 wordt rekening gehouden met een extra aanvraag ad € 10.000. In  2021 gaat een cliënt over naar de AOW waardoor het extra budget weer kan worden af geraamd met € 10.000. Zie ook baten (product 5.07).
• Vanuit het Gemeentefonds ontvangen we voor 2020 een decentralisatie uitkering Schulden en Armoede van € 30.000 (product 5.08)

• De incidentele kosten op product 5.10 betreffen aanpassingen in planmatig onderhoud van de Haven 154 in 2022. Tegenover deze mutaties staan onttrekkingen uit de onderhoudsreserve Gmeentelijke Eigendommen.

• Er zijn twee (tijdelijke) Kwaliteitsmedewerker (Wmo-Jeugd en Participatie) benoemd binnen het Breed Sociaal Loket in 2020 en 2021. Deze medewerkers ondersteunen de coördinator bij de toetsende rol. Dekking uit Bestemde Reserve Sociaal Domein (product 5.11).
• Vanuit het Gemeentefonds ontvangen we voor 2020 een budget voor verhoging taalniveau statushouders van € 42.000 (product 5.11).
• Op verzoek van de raad (in de zienswijze bij de begroting GGD Z/W 2020) is de GGD met een voorstel gekomen hoe de vaccinatiegraad in de gemeente Edam-Volendam kan worden verhoogd. Hiervoor zijn extra middelen ad € 15.000 benodigd, waarvan € 5.000 incidenteel en € 10.000 structureel (product 5.11).
• De afdeling Samenleving organiseert zich op maatschappelijke opgaven in onze samenleving. Hiervoor is een programma samengesteld. Voor deze taak is een interne projectleider voor de duur van twee jaar benoemd. Diens taken moeten voor de projectduur worden waargenomen (met ingang van 1 mei 2019). De kosten hiervoor bedragen maximaal € 150.000 voor 2 jaar, waarvan € 75.000 in 2020 en € 25.000 in 2021. Dekking uit Bestemde Reserve Sociaal Domein (product 5.13).
• In het kader van ‘Gewoon Goed’ wordt bij het BSL-loket in de komende periode extra geïnvesteerd in het tijdig afhandelen van (spoed)aanvragen en het terugbrengen van de wachttijden, een en ander als pilot. Hiervoor is in 2019-2021 incidenteel 1 fte (€ 75.000) op jaarbasis extra benodigd. Dekking uit Bestemde Reserve Sociaal Domein (product 5.13).
• De gemeente is overeengekomen, als onderdeel van de gronddeal van het Wozoco, dat de brandmeldinstallatie deels (maximaal € 27.000) door de gemeente wordt betaald. Dit wordt in 2020 gerealiseerd. Dekking uit Bestemde Reserve Sociaal Domein (product 5.13).
• De afdeling Samenleving is uitgedaagd te kijken naar haar ambities in 2020 en verder. De afdeling ziet potentiële kansen voor de langere termijn om onderwerpen efficiënter te organiseren. Daar zijn haalbaarheidsonderzoeken voor nodig. De ingeschatte kosten bedragen € 50.000. De raad wordt gevraagd dit budget beschikbaar te stellen voor 2020 (product 5.13).
• In 2020 wordt een bedrag van € 10.000 beschikbaar gesteld voor een opdracht aan het Huis aan het Water tot het uitvoeren van activiteiten ten behoeve van de bewoners van Edam-Volendam die gebruik maken van een of meerderde activiteiten die worden georganiseerd door Huis aan het Water voor genoemde doelgroep, die niet worden bekostigd door de zorgverzekeraar of waarvoor geen indicatiestelling is vereist.  
• De overige incidentele kosten op product 5.13 betreffen aanpassingen in planmatig onderhoud van diverse panden. Tegenover deze mutaties staan onttrekkingen uit de onderhoudsreserve Gemeentelijke Eigendommen.
• De incidentele kosten op product 5.20 betreffen aanpassingen in planmatig onderhoud van
• gemeentelijke binnensportaccommodaties. Tegenover deze mutaties staan onttrekkingen uit de onderhoudsreserve Sporthallen.
• Er is een extra budget van € 6.000 in 2020-2022 nodig om een en ander met de atletiekbaan op te lossen in verband met het proces tegen de aannemer die de atletiekbaan heeft aangelegd (product 5.21).

• De overige incidentele kosten op product 5.21 betreffen aanpassingen in planmatig onderhoud van gemeentelijke buitensportaccommodaties. Tegenover deze mutaties staan onttrekkingen uit de onderhoudsreserve Gemeentelijke Eigendommen.

• Gemeente Edam-Volendam treedt op als gastheer voor Euro Art in 2020. De kosten voor het organiseren (voorbereiding en gastheerschap) van Euro Art worden geraamd op € 64.000 voor 2020 (product 5.24).
• Bij Kunst en Cultuur is in 2020 € 10.000 beschikbaar voor het Eindfestivalproject Oude Meesters en € 17.000 voor een projectleider inclusie / Wmo budget (product 5.24).
• De overige incidentele kosten op product 5.24 betreffen aanpassingen in planmatig onderhoud van musea. Tegenover deze mutaties staan onttrekkingen uit de onderhoudsreserve Gemeentelijke Eigendommen.
• De incidentele kosten op product 5.29 betreffen aanpassingen in planmatig onderhoud van Begraafplaatsen. Tegenover deze mutaties staan onttrekkingen uit de onderhoudsreserve gemeentelijke eigendommen.

Baten:

• Vanaf 2020 wordt rekening gehouden met een extra aanvraag ad € 10.000. In 2021 gaat een cliënt over naar de AOW waardoor het extra budget weer kan worden af geraamd met € 10.000. Zie ook lasten (product 5.07).
• In 2020 wordt een bijdrage van € 14.000 van Euro Art ontvangen.

Programma 6 Financiën en algemene dekkingsmiddelen

Lasten

• De wijziging van de boekwaarden in de grondexploitatie Broeckgouw brengt rentewijzigingen met zich mee. In 2020 en 2022 ontstaan rentelasten van respectievelijk € 116.000, € 200.000 en € 23.000 (product 6.01).
• Het omzetten van de waarderingsgrondslag bij de onroerende zaakbelasting naar gebruiksoppervlak wordt in 2019 en 2020 voorbereid. De kosten 2020 die hiermee gemoeid zijn worden geraamd op € 35.000 (product 6.02).

• De incidentele kosten op product 6.05 betreffen aanpassingen in planmatig onderhoud van het beheer overige gebouwen. Tegenover deze mutaties staan onttrekkingen uit de onderhoudsreserve Gemeentelijke Eigendommen.

• Voor de begroting 2019 en 2020 staat een investeringsportefeuille open van ruim € 65 miljoen. Gelet op de beperkingen van capaciteit, procedurele ontwikkelingen en verschuivende opleverdata, zullen de investeringen niet in begrote jaren gerealiseerd kunnen worden en wordt er daardoor voor de komende jaren een forse 'vrijval’ van kapitaalslasten verwacht (kapitaalslasten zullen langzamer stijgen dan nu voorzien, doordat de investeringen later gerealiseerd worden en leningen dus later aangegaan worden). Voor de begroting is hiervoor één stelpost opgenomen. Dit geeft een besparing van respectievelijk

€ 600.000, € 600.000 en € 300.000 in 2020 t/m 2022 (product 6.07).

Toevoegingen reserves

Op grond van het BBV en de Notitie grondexploitatie dient, voor een juiste toerekening van baten en lasten aan een dienstjaar, te worden overgegaan tot tussentijdse winstneming in 2020: € 1.095.000, 2021: € 853.000, 2022: € 649.000 en 2023: € 48.000. De verwachting is dat in 2022 de Broeckgouw kan worden afgesloten.

Onttrekkingen reserves

Algemene reserve

• Voortschrijdende ontwikkelingen op ICT gebied maken het noodzakelijk dat er wordt geïnvesteerd in ICT. Op de korte termijn gaat het om het op orde brengen van bestaande systemen en op de lange termijn gaat het om kennis vergaren om in te kunnen springen op nieuwe ontwikkelingen zoals de Omgevingswet. Hiervoor wordt in 2020 € 200.000 en in 2021 € 100.000 incidenteel beschikbaar gesteld. Deze incidentele kosten zullen worden gedekt door te onttrekken aan de algemene reserve.
• Er is € 350.000 in 2020 en € 330.000 in 2021 geraamd als (incidentele) onttrekking ten laste van de Algemene reserve voor de implementatie van de Omgevingswet.

Reserve Sociaal Domein
De geraamde (incidentele) onttrekkingen ten laste van de bestemde reserve Sociaal Domein bedragen:

2020

• € 240.500 extra bijdrage  Businesscase Werkplus
• €   77.000 extra bijdrage aan Openbare Werken i.v.m. groencontract met Stichting Werkplus
• €   27.000 bijdrage brandmeldinstallatie voor WOZOCO
• € 133.500 twee kwaliteitsmedewerkers (Wmo-Jeugd en Participatie)
• € 75.000 tijdelijke medewerker BSL
• € 75.000 Project toegang

2021

• Er is € 200.500 geraamd als (incidentele) onttrekking ten laste van de bestemde reserve Sociaal Domein voor extra bijdrage Businesscase Werkplus
• € 133.500 twee kwaliteitsmedewerkers (Wmo-Jeugd en Participatie)
• € 75.000 tijdelijke medewerker BSL
• € 25.000 Project toegang

2022

• Er is € 175.500 geraamd als (incidentele) onttrekking ten laste van de bestemde reserve Sociaal Domein voor extra bijdrage Businesscase Werkplus.

2023

• Geen onttrekkingen

Reserve Bruggen
Deze incidentele onttrekkingen betreffen dekking van de achterstallige onderhoudslasten van bruggen.
2020: € 106.718
2021: € 106.718
2022: € 106.718
2023: € 0

Reserve Haven
Deze incidentele onttrekkingen betreffen dekking van de achterstallige onderhoudslasten van havens.
2020: € 20.295
2021: € 20.295
2022: € 20.295
2023: €         0

Reserve Wegen
Deze incidentele onttrekkingen betreffen dekking van achterstallige onderhoudslasten van wegen.
2020: € 1.010.895
2021: € 1.231.845
2022: € 1.231.845
2023: €   483.980

Reserve huisvesting sporthallen
Deze incidentele onttrekkingen zijn ter dekking van aanpassingen aan planmatig onderhoud.
2020: € 104.963
2021: € -144.854
2022: € 140.610
2023: €  -35.604

Reserves gemeentelijke eigendommen
Deze incidentele onttrekkingen zijn ter dekking van aanpassingen aan planmatig onderhoud.
2020: € 149.483
2021: €   36.835
2022: € 176.966
2023: €   57.264

Effect van overzicht incidentele baten en lasten

De incidentele baten en lasten beïnvloeden het structureel begrotingssaldo. Incidentele lasten beïnvloeden het structureel begrotingssaldo positief en incidentele baten beïnvloeden het structureel begrotingssaldo negatief. Met het opnemen van alleen een (verplicht) cijfermatig overzicht van incidentele baten en lasten ontstaat nog niet automatisch het inzicht of er sprake is van een structureel begrotings- of jaarrekeningsaldo.

Door het betrekken van de eindcijfers uit het overzicht van incidentele baten en lasten bij het begrotingssaldo met de cijfers uit het overzicht van de (totale) lasten en baten wordt inzicht gegeven in het begrotingssaldo.